Vraag
Ik ben fan van Veronica Inside en dan met name van hoe René van der Gijp tegen de wereld aankijkt. Het lijkt zich niet snel druk te maken over zaken, laat zie nooit snel uit over politieke zaken en benadert de wereld met een bepaalde luchtigheid. In hoeverre is hij nu een moderne stoïcijn? (zonder dat hij het doorheeft waarschijnlijk). Vooral bij het zien van zijn reactie over hoe tegen de Corona-maatregelen aan te kijken, viel me dit op.
Antwoord
Binnen zowel het klassieke en het modern stoïcisme wordt veel waarde gehecht aan voorbeelden die ons kunnen inspireren. Dit maakt het meteen een leuke vraag. Ook omdat niet veel mensen aan René van der Gijp zullen denken als het gaat over het stoïcisme.
Nu had ik de uitzending ook gezien (en nogmaals teruggezien n.a.v je vraag) en inderdaad herken ik wel iets van het stoïcisme in zijn levenshouding. Hieronder zal ik wat punten noemen.
De aflevering is om te beginnen hier terug te zien (van 03:00 tot 09:30).
Om een goede analyse te maken, vind je hieronder het transcript van het relevante deel uit deze Veronica Inside. Daaronder vind je mijn analyse. Waarvoor natuurlijk geldt: aanvullingen, bedenkingen zijn welkom.
Wilfred (Genee)
René, is jouw leven uberhaupt verandert, vragen veel mensen zich af, sinds de Corona-maatregelen?
René (van der Gijp)
Nee, oude reus, totaal niet. Sinds Rutte zei, “zoveel mogelijk sociale contacten vermijden“, toen dacht ik “Nou, daar ben ik al 18 jaar mee bezig“. Ik sta normaal om een uur of 11 of 12 op. Pak ik mijn I-padje, ga ik boodschappen doen en ga wat in mijn tuin rommelen. Ik heb een hovenier die het grote werk doet, die zorgt dat alles werkt, en ik doe dan het vegen, met dat bladblazertje en zo. Bladeren opzuigen. Mijn tuinman, die zuigt het naar de buren toe; die zit dan met de teringzooi. Ik zuig het wel op. Maar ik vermaak me prima. Ik heb totaal geen… Het enigste wat ik merk is bij de supermarkt, is dat mensen daar zandschoenen aanhebben. En dat er bij de supermarkt een agent staat met een klokje, die het liefst maar een doorlaat. Ik ga nu niet meer mijn zoon. Ik pak dan de slager en hij pakt de supermarkt. Maar ik vind het heerlijk, jongen. Zo de hele dag om mijn huis heen. Met de hondjes erbij. Even liggen. I-pad erbij, even laten liggen Echt, ik kan me enorm vermaken.
Ik zie hier wel elementen van een stoïcijnse houding. Wat om te beginnen opvalt, is dat René gemoedsrust lijkt te hebben. Dit terwijl veel mensen zich toch zorgen maken. Of angstig zijn. In hoeverre je dit meteen stoïcijns kunt noemen, vind ik nog wel lastig. Want wat maakt nu dat René zo tegen deze maatregelen kijkt? Omdat deze toevallig passen bij zijn leven? Of omdat hij zijn leven bijvoorbeeld makkelijk kan aanpassen naar de omstandigheden?
Maar er is meer.
Want later in de uitzending – en ik heb dit hier niet opgenomen – geeft hij aan dat doodgaan eigenlijk een kwestie van toeval is. En laat hij – met name non-verbaal – doorklinken dat je je daarom hier niet al te druk over moet maken. Ik merk iets van een stoïcijn hier.
Het is hiervoor ook wel leuk om even een uitstapje te doen en te kijken naar een eerdere uitzending. Een uitzending waarin hij aangaf dat bij hem in dat weekend was ingebroken. Wat hierbij namelijk opviel: dat er bij hem ingebroken was deed hem niets. Hij was er – althans in de uitzending – wel relaxed onder.
Juist zijn visie over de inbrekers zelf was hierbij duidelijk stoïcijns. Dat er inbrekers binnen waren geweest, vond hij niet zo’n punt. Want dat is wat inbrekers doen. De negatieve emotie die dit zou kunnen oproepen (en die je wel vaker ziet bij mensen waarbij ingebroken is), namelijk dat dit angstig maakt, of boos, laat hij niet toe. Hij oogt nuchter. Dit deel van deze andere uitzending is hiermee ook zeker het terugkijken waard:
Laat ik teruggaan naar de uitzending over de Corona-maatregelen.
Johan (Derksen)
We moeten wel stellen, René heeft het niet makkelijk.
René
Maar ik moet wel heel eerlijk bekennen. Ik vind het zelf zalig, weet je wel. Maar ik kan me vreselijk begrijpen dat mensen die op een flatje opgesloten zitten zonder balkon, met kinderen, zonder bladblazertje, die hebben het vreselijk. Ik kan wel zeggen: “ik hamster niet”, maar ik bedoel, ik heb ook geld genoeg om drie maanden het Hilton het eten te laten brengen, bij wijze van spreken. Ik bedoel… ik zit in een heel bevoorrechte positie. Maar ik moet wel zeggen, dat ik van die bevoorrechte positie enorm geniet. Daar geniet ik echt enorm van. Dadelijk gaat mij bootje weer het water in en dan gaat ik heerlijk …
Misschien dacht je, net als ik altijd dacht, maar hij geniet toch enorm van wat hij heeft? En hij heeft toch makkelijk praten met wat hij bezit? Wat nu stoïcijns?
Op zich een goed punt. Maar In tegenstelling tot andere antieke filosofische stromingen is veel bezitten en hiervan genieten niet meteen in strijd met de stoïcijnse levenskunst. Het gaat er binnen het stoïcisme om hoe je tegen deze rijkdom aankijkt en in hoeverre je hier aan gehecht bent. Als jij je geluk hiervan laat afhangen, dan gaat het niet goed. Om je echt hierin te bekwamen, moet je als mens zo op z’n tijd ook in aanraking komen met beproevingen en ontberingen (denk aan Epictetus en het verhaal van Heracles). Van ontberingen door de Corona-maatregelen lijkt bij René nog geen sprake te zijn.
Bovenstaande passage is daarnaast om een tweede reden interessant. René kijkt namelijk duidelijk verder dan zijn eigen perspectief en probeert zich in te leven in de positie van anderen. Dit past natuurlijk prima binnen het modern stoïcisme. Wat dit vervolgens met hem doet en in hoeverre hij nog steeds juist handelt – bijvoorbeeld gezien de vier kardinale deugden – is wel weer de vraag. Maar hierover kan ik weinig zeggen (dit zou ook meer iets zijn tussen René en mij).
Wilfred
Maar René, voor de duidelijkheid heel Nederland ligt bijna plat.
René
Ja nou, ik ook. Ik lig ook plat. Ik heb het heerlijk. Het enige waar ik me aan stoor, en die moeten meteen van de buis, zijn die virologen? Gooi er maar af. Het wordt compleet verwarrend. De ene viroloog zegt dit, de ander dat. De een zegt “houd die scholen nu maar open; dat is veel beter voor die kinderen” en de ander zegt … Die mensen staan zover van elkaar, qua ideeën, ik vind dat je die nu niet meer op tv moet toelaten. Want ze stichten verwarring. En weet je wat het leuke is, is dat ik er voor 100% overtuigd ben dat ze het niet weten. Ze weten het niet. Ga er dan niet zitten. Als ik hier ga zitten en Ajax-Feyenoord heeft gespeeld, weet ik wat er mis ging en goed ging. Ik ga er me aan irriteren. Ze moeten in hun virologenhuisje g aanzitten. Maar niet op tv.
Johan
Ik ben totaal anders. Ik ga juist zitten voor die virologen.
René
Maar ze zitten zich totaal tegen te spreken.
Johan
Maar binnen het wetenschappelijke spectrum zijn er verschillende meningen. En je moet als kijker leren van die meningen en zelf eruit halen waar jij wat mee hebt.
René
Maar ze weten het niet.
Johan
Ze weten niet wat er precies speelt en hoe dit op te lossen, maar waar ik me aan stoor is André Hazes jr. die zijn mening geeft. Maar een viroloog die mag met de kennis die hij heeft best zijn mening geven.
René
Ik lees ze allemaal. Die Bild, The Sun, maar het is gebaseerd op niets.
Johan
Er is een soort competitie tussen virologen aan het ontstaan, van wie zegt het beste, maar je filtert er de dingen uit die jij het belangrijkste vindt. Ze zitten niet uit hun nek te lullen. Ze hebben een wetenschappelijke achtergrond, dus als het over de ziekte gaat zullen ze nooit onverantwoordelijke dingen zeggen. Alleen ze zijn zo eigenwijs en veel hebben zo’n dusdanige ego, dat zij de man willen zijn met de ultieme kennis. Maar die bestaat niet. (tot hier)
Wat ik in deze passage stoïcijns zou noemen, is de gerichtheid op betrouwbare kennis. Alleen lijkt Johan Derksen hier zich meer bewust van te zijn dan René. Al zegt René wel expliciet dat hij in zijn werk zich wil laten leiden door kennis.
Het probleem met alle Corona-maatregelen is natuurlijk dat ze genomen moeten worden op basis van (lastige) voorspellingen. Een voorspelling is een kennissoort die per definitie nooit helemaal zeker is. Enkel zijn sommige voorspellingen meer betrouwbaar dan andere. Dat de aarde morgen nog om zijn as zal draaien, wil je vast wel aanvaarden. Hoe een virus zich ontwikkelt, is echter een hele andere zaak. Maar ook bij René proef je een behoefte aan kennis. En dit past natuurlijk helemaal bij het modern stoïcisme.
Maakt dit van René van der Gijp een moderne stoïcijn? Ik vind het altijd lastig om dit zo definitief te zeggen. En hiervoor ken ik hem toch nog te weinig. Daarnaast noem ik mezelf ook geen stoïcijn. Sterker nog, in het klassieke stoïcisme zie je de opvatting terug dat het bijna onmogelijk is om volledig wijs te zijn (als teken van stoïcijns leven). Maar meerdere eigenschappen en uitspraken van René zou ik zeker stoïcijns noemen. En kan me dit inspireren. Bij een aantal zaken weet ik nog te weinig.
Ed.