Vraag
Ik lees soms wel eens over sporters die druk bezig zijn met het stoïcisme omdat het hun zou helpen met hun sport. Kun je daar iets meer over vertellen?
Antwoord
Het klopt dat het stoïcisme door verschillende sporters wordt omarmd. Over beter gezegd: ze omarmen bepaalde wijsheden uit de stoïcijnse filosofie. Dus dat bepaalde gedachten van stoïcijnse filosofen worden gevolgd of op een eigen, meer eigentijdse manier die past bij sportbeoefening worden toegepast.
Met name de boeken van Ryan Holiday – zoals Het obstakel is de weg, klassieke principes om van tegenslagen kansen te maken – hebben hierbij een belangrijke rol gespeeld. Althans, dat is mijn indruk. Zijn boeken zou ik in ieder geval aanraden.
Een aantal bekende voorbeelden uit het verleden van de combinatie sport / stoïcisme zijn The Patriots die in 2015 de Superbowl wonnen (hier meer info) en in Nederland Mark Tuitert die o.a. Olympisch goud won op de 1500 meter (leestip). Maar er zijn ook genoeg actieve sporters die zich door het stoïcisme laten inspireren (zie bijvoorbeeld Dustin Watten – volleyballer in het nationale team van de Verenigde Staten – voor een recent voorbeeld).
De belangrijkste stoïcijnse wijsheid voor sporters?
Nu bevat het stoïcisme veel interessante ideeën die waardevol kunnen zijn voor sporters (al dan niet topsporters). Maar één centraal idee zou ik willen uitlichten. Namelijk dat je je niet druk moet maken over zaken waar je geen invloed op hebt. Het is een van de centrale ideeën binnen het stoïcisme.
De werkelijkheid is in twee categorieën in te delen: wat wel in je macht ligt en wat niet in je macht ligt.
(Epictetus, Handboekje, I)
Dit idee geeft richting waar je je als sporter druk om zou moeten maken. En dit helder hebben, leidt weer tot rust. Tot kalmte. Dit principe volgen, kan juist druk weghalen. En ertoe leiden dat je als sporter aanwezig bent bij wat je doet (zonder je gedachten alle kanten op te laten gaan).
Want wanneer je als sporter weet dat jij alles hebt gedaan wat in je macht ligt, dan kun je jezelf niets verwijten. Natuurlijk kan het anders gaan dan je zou willen. Bijvoorbeeld dat de tegenstander beter is of dat door corona alle sportevenementen stil komen te liggen. Maar je kunt jezelf niets verwijten als jij alles hebt gedaan wat in jouw macht ligt.
Michael Jordan
In de documentaire The Last Dance werd dit mijns inziens ook mooi verwoord door Mark Vancil (schrijver van de biografie Rare Air) die uitlegde wat de kracht is van Michael Jordan (aflevering X):
"De meeste mensen hebben moeite met aanwezig zijn. Sommigen zitten 20 jaar in een ashram om aanwezig te zijn. Ze doen aan yoga en mediteren om hier te zijn. Veel mensen leven in angst omdat we het verleden op de toekomst projecteren. Michael was altijd aanwezig; nooit ergens anders. Zijn gave was niet dat hij hoog kon springen, snel rennen of een bal kon gooien. Zijn gave was aanwezig zijn. Dat was het verschil."
"De grote ondergang van spelers met een gave is dat ze aan falen denken. Michael liet wat hij niet kon beheersen niet in zijn kop komen. Waarom denken over een gemist schot dat ik nog moet spelen?"
Wat je niet kan beheersen, moet je niet in je hoofd laten komen. Een waardevol idee voor sporters zo is mijn ervaring.
Ed.
PS. Leid uit het bovenstaande niet meteen af dat Michael Jordan hiermee een voorbeeld zou zijn voor hoe je op stoïcijnse wijze moet leven. Ik denk dat we hiervoor nog te weinig weten.
De documentairemakers wekten bijvoorbeeld op sommige momenten de indruk dat hij uitgebreid de tijd nam voor anderen (zijn familie, de gasten in de kleedkamer, tegenstanders buiten de wedstrijden), maar soms werd ook duidelijk hoe hij anderen gebruikte voor zijn eigen winst (ook hier: tegenstanders buiten de wedstrijden). Hoe ziet hij dit zelf nu?
Ook kan ik lastig inschatten hoe hij met zijn emoties omgaat. Het klinkt goed “wat je niet kan beheersen, moet je niet in je kop laten komen“, maar waarom was hij zo aangedaan door het verlies van zijn vader? Nu is dat misschien niet vreemd, maar wat heeft hem uiteindelijk erbovenop gebracht? En hoe gaat hij nu met verdriet om?
Dus voor beantwoording van de vraag in hoeverre de documentaire representatief is voor hoe hij nu (samen)leeft, daarvoor weten we misschien te weinig. Ik althans. En in alle eerlijkheid ben ik op dit punt misschien ook wel minstens zo geïnteresseerd in de ideeën en het leven van Phil Jackson – zijn oud-coach. Maar dat terzijde.