Wanneer mag je jezelf een stoïcijn noemen?

Vraag

Ik ben eigenlijk wel benieuwd: wanneer mag ik mezelf of iemand anders zich eigenlijk stoïcijn noemen? Wanneer ben je een stoïcijn?

Antwoord

Je zou zeggen dat het wel duidelijk is waar je precies aan moet voldoen, wil je jezelf een stoïcijn noemen. Zeker door het populaire boek van Massimo Pigliucci met de titel ‘Hoe word je een stoïcijn?’ kun je deze indruk krijgen. Maar ik heb slecht nieuws: dat is niet het geval.

Want er is namelijk niet zoiets als “De Stoïcijn”. Dus als een begrip met een vaststaand x-aantal criteria waar je aan moet voldoen en dat je dan een stoïcijn bent. Bijvoorbeeld dat je altijd bepaalde ideeën moet aanhangen. Of dat er een beroepsgroep is van stoïcijnen met allemaal toelatingseisen.

Gelukkig is dit niet het geval.

Er zijn namelijk verschillende versies van het stoïcisme die allemaal wel iets met elkaar gemeen hebben, maar ook duidelijk van elkaar verschillen.

Zo zie je tussen de anieke stoïcijnse filosofen – de filosofen die eeuwen geleden leefden – veel overeenkomsten, maar ook verschillen. Onderzoek heeft wel laten zien dat deze verschillen tussen de antieke stoïcijnen niet erg groot zijn. De ideeën van de stoïcijn Marcus Aurelius zijn bijvoorbeeld grotendeels gelijk aan die van de stoïcijn Epictetus. Maar hun ideeën verschillen op sommige punten wel. Met name als het gaat over het bestaan van de wereld en hoe onze werkelijkheid echt in elkaar zit, zie je kleine verschillen. Verschillen die tussen de moderne stoïcijnen en deze antieke stoïcijnen alleen maar groter zijn geworden. Terwijl we ze wel allemaal stoïcijnen noemen.

Je ziet dus verschillende opvattingen over wat de natuur is, of er een god is en hoe deze eruit ziet, over in hoeverre alles al bepaald is, et cetera.

Maar dat met name moderne stoïcijnen op sommige punten anders denken, is misschien ook wel meteen de kracht van het hedendaagse stoïcisme.

Een van de ideeën die je namelijk wel bij de meeste stoïcijnen kunt lezen, is dat ze vinden dat je wel beter open kunt blijven staan voor nieuwe inzichten. Zeker op het gebied van natuurwetenschap. En dat je – als gevolg hiervan – ook je eigen invulling aan bepaalde opvattingen mag geven.

Typerend hiervoor is dat bijvoorbeeld ook Mark Tuitert kan zeggen: “Stoïcijnse filosofie voor mij een waardevolle richtlijn in het leven, wel aangepast naar de huidige tijd en in mijn eigen vorm.” (bron) Deze insteek past goed bij het stoïcisme.

Maar hiermee is je vraag waarschijnlijk nog niet helemaal beantwoord. Ik zou hem willen herschrijven naar “Welke ideeën verbinden stoïcijnen?”. Op deze vraag zal ik later terugkomen. Want ondanks de vele verschillen, zie je bij de verschillende stoïcijnen wel enkele overeenkomsten. Ideeën die bij opvolging van jou “een” stoïcijn kunnen maken. Inclusief het hierboven genoemde idee dat je je eigen praktische invulling kunt geven aan het stoïcisme.

Maar een vaststaand x-aantal criteria waaraan je moet voldoen om jezelf stoïcijn te noemen, zul je niet vinden.

Ed.