Vraag
Op mijn werk hadden we het (online) over een veel gelezen tweet van Daniëlle Hermans over haar ouders (klik hier). Op dit moment hebben we te maken met het Corona-virus (COVID-19) en de gevolgen zijn enorm. Een van de grootste problemen met het virus: ziekenhuizen kunnen nooit de zorg geven als iedereen besmet zou raken. Een bijkomend probleem is echter dat er ook ouderen lijken te zijn, die niet willen luisteren naar de overheid of naar hun kinderen. Ze zijn recalcitrant en stronteigenwijs. Wat nu virus? De vraag die we bespraken: is dit nu een teken van een (modern) stoïcijnse levenshouding?
Antwoord
Het is m.i. een interessante vraag, omdat dit de kern van het stoïcisme raakt. Je zou de opvatting van dergelijk eigenwijze ouderen namelijk om te beginnen kunnen zien als een teken van levenslust, zoals ook in een reactie op haar tweet valt te lezen (zie hier).
En het is daarnaast misschien ook wel een teken van het je neerleggen bij je eigen sterfelijkheid. Ouderen die het leven zo benaderen, lijken in ieder geval niet bang te zijn voor een aankomende dood. Het doet in ieder geval denken aan Epictetus:
“Ik kan niet ontsnappen aan de dood, maar ik kan tenminste ontsnappen aan de angst ervoor.”
(ik vermoed trouwens dat de levensopvatting van deze ouders zelfs iets van begrip oplevert. Omdat het misschien hun eigenwijsheid is die maakt dat ze zelfs zo oud worden)
Dus ergens snap ik de vergelijking van de houding van dergelijke ouderen met het stoïcisme wel.
En het eigenwijs-zijn kan ook best geassocieerd worden met het modern stoïcisme. Naast rechtvaardigheid, moed en matigheid is wijsheid immers een van de vier deugden die binnen het stoïcisme voorop staat. Als je dit ook nog eens combineert met de stoïcijnse gedachte dat je in beginsel alleen gericht moet zijn op datgene waar je invloed op hebt (je eigen ideeën, vooronderstellingen e.d.) en je je niet druk moet maken om de meningen van anderen, dan past eigenwijs-zijn best wel de stoïcijn.
Maar toch zou ik ouderen die maar hun eigen gang gaan en niet willen luisteren naar de ideeën van hun kinderen, van onze regering of het RIVM niet stoïcijns noemen.
Het gaat namelijk mis op een ander idee.
Voor een modern stoïcijn is handelen op basis van aanvaardbare (onderbouwde) kennis namelijk essentieel. Wetenschappelijke kennis van de wereld staat aan de basis van de opvattingen van een modern stoïcijn en beïnvloedt het idee over hoe je zou moeten handelen (zie ook deze posting).
Op het moment dat een ouder iemand aangeeft het belang van handen wassen in te zien, maar vervolgens op de fiets stapt naar de biljartclub dan handelt hij natuurlijk niet op basis van aanvaardbare kennis. Want we kunnen allerlei meningen hebben over het virus, maar dat de situatie ernstig is en om doortastend optreden vraagt, mag duidelijk zijn.
Achteraf te moeten zeggen dat je het niet serieus hebt genomen, je gedrag niet hebt aangepast, het virus mogelijk zelf hebt verspreid: het past niet bij de moderne stoïcijn (klik hier). Ook omdat het handelen dus niet te rechtvaardigen valt naar anderen.
Ed.