Vraag
Ik lees nog wel eens over optionaliteit. En in je beschrijving van je coaching noem je dit ook. Wat houdt het precies in?
Antwoord
Het is misschien goed om te beginnen met wat optionaliteit is. Optionaliteit – met name bekend geworden via Nassim Nicholas Taleb – is een manier om je leven vorm te geven (en staat los van de ICT-invulling van het begrip).
Laat ik mijn eigen definitie geven.
Optionaliteit is het idee dat het hebben van opties op zichzelf waarde heeft (en dus iets is om na te streven).
Dit gaat over het hebben van mogelijkheden (dus niet de opties op een beurs).
Een voorbeeld:
Stel je hebt of werkt voor een goed lopende restaurant. Als je hier al je aandacht en energie aan geeft, dan kan het ineens lastig worden als door omstandigheden het restaurant niet meer open mag (bijvoorbeeld als de wereld in de ban is van een virus waar jij als restauranteigenaar of werknemer eigenlijk geen invloed op hebt). Welke opties heb je dan nog achter de hand? Dit gaat om de mogelijkheden voor ander of aangepast werk, maar ook over gezondheid, sociale contacten en nachtrust. Heb jij je lichaam genoeg onderhouden om ook lichamelijke werkzaamheden op te pakken mocht het nodig zijn? Heb je qua contacten nog mogelijkheden achter de hand? In welke vaardigheden heb jij je ontwikkeld die ook buiten het restaurant-wezen waardevol zijn?
Het idee van optionaliteit is met name relevant in (toenemende) tijden van onzekerheid en complexiteit (in de zin dat je niet alles kunnen beheersen omdat de wereld erg complex is geworden). Als je meerdere opties hebt, dan maak je het voor jezelf makkelijker om te switchen mocht iets tegenzitten. Je maakt jezelf hierdoor minder fragiel en meer anti-fragiel (een begrip dat voor Taleb aan de basis ligt van optionaliteit). Het maakt je minder kwetsbaar.
De voordelen van optionaliteit
Het grootste voordeel is natuurlijk dat het hebben van meerdere opties je leven minder kwetsbaar maakt.
Maar dit is niet het enige.
Een ander belangrijk voordeel van het hebben van meerdere opties is namelijk dat wanneer deze opties je weinig tot niets opleveren jij jezelf weinig kunt verwijten. Jij hebt immers gedaan – anticiperend op een veranderde en complexe wereld – wat je kon. Hoe ellendig de uitkomst dan ook is, je kunt jezelf niets kwalijk nemen. En dit zou je gemoedsrust moeten geven.
Dit past natuurlijk goed bij het stoïcijnse denken dat je je niet moet laten gek maken door dingen die buiten je macht liggen, maar enkel – achteraf – in de spiegel moet kijken naar wat wel in je macht ligt (en dat is het achter de hand hebben van meerdere opties).
De kritiek: nadelen van het nastreven van optionaliteit
Het belangrijkste kritiekpunt – of nadeel zoals je dit mag noemen – is dat het idee van optionaliteit kan leiden tot stress en verlies aan diepgang.
Wat betreft stress lijkt dit voor de hand liggende kritiek te zijn. Als jij meerdere ballen in de lucht moet houden (om de opties open te houden), dan kan dit zomaar ongewenste druk geven. Dat je – in je beleving – te veel moet doen om de opties open te houden. In plaats van de stoïcijnse gemoedsrust – die meerdere opties je eigenlijk zouden moeten geven – ervaar je druk. Dit is inderdaad een valkuil als je geen mate houdt met opties.
Daarnaast hoor ik ook nog wel eens dat het openhouden van opties leidt tot minder diepgang. En hiermee leidt tot minder perfectie. In plaats van je ten volle over te geven op één activiteit – en je daarin te specialiseren of te excelleren – doe je meerdere dingen (net niet). Hierdoor maak je te weinig vlieguren om te excelleren in één activiteit. Ik denk dan ook aan het bekende (maar ook wel ter discussie staande) 10.000 uren-idee: om te excelleren moet je minstens 10.000 uren hieraan besteden.
Enerzijds is dit terechte kritiek. Aan de andere kant: als deze ene activiteit – waarin jij expert bent – door omstandigheden niet meer relevant is, dan heb je natuurlijk wel een probleem (bij ICT-ontwikkelingen, een pandemie als COVID-19, bij eigen ziekte, bij reorganisaties, bij …).
In hoeverre je dit als een probleem ervaart (en dit wel / geen gemoedsrust geeft) zal van mens tot mens verschillen.
En afhankelijk zijn van jouw idee van wat een goed leven is en in hoeverre matigheid ertoe doet (één van de vier stoïcijnse kardinale deugen); iets wat natuurlijk ook per persoon zal verschillen.
Optionaliteit en het Stoïcisme
De relatie tussen optionaliteit en stoïcisme ligt misschien niet voor de hand.
Voor de liefhebber: bij de klassieke stoïcijnen zul je het begrip optionaliteit inderdaad niet letterlijk aantreffen. En ook moderne stoïcijnen (als Donald Robertson en Massimo Pigliucci) bezigen het begrip niet vaak. Zijn richten zich meer op het stoïcijnse uitgangspunt dat je je moet focussen op dat wat in je macht ligt en de oefeningen die dit met zich meebrengen. Robertson heeft daarnaast een best uitgebreide, maar scherpe recensie geschreven over het idee van fraginaliteit. Nassim Nicholas Taleb zou ik daarnaast niet meteen een moderne stoïcijn noemen al is hij wel duidelijk geïnteresseerd in veel stoïcijnse ideeën. Hoofdstuk 10 van zijn boek Antifragiel: dingen die baat hebben bij wanorde staat bijvoorbeeld in het teken van het denken van Seneca.
Toch laat Epictetus wel doorklinken dat het hebben van mogelijkheden waarde kan hebben.
Zoals je een schip beter niet aan één anker moet vastleggen, moet je in het leven ook niet alles op één kaart zetten.
(Epictetus)
Dit vat het idee van optionaliteit natuurlijk prima samen.
Ook is de redenering dat je niet te lang stil moet staan bij mislukkingen, maar zo snel mogelijk moet proberen over te stappen naar andere opties, prima te plaatsen binnen de stoïcijnse traditie.
Tot slot
Je kunt optionaliteit dus niet helemaal los zien van fraginaliteit / antifraginaliteit (ook begrippen die met name voor een groter publiek bekend zijn geworden door Taleb), redundantie, het stoïcijnse idee van negatieve visualisatie (welke erge dingen kunnen er allemaal gebeuren) en gericht zijn op wat je kunt beheersen (als bedoeld door Epictetus). Indien hier behoefte aan is, zal ik in een latere bijdrage dit nader uitwerken.
Ed.
PS. Vind je het leuk om met een stoïcijn te sparren over optionaliteit en wat dit voor jouw leven kan betekenen? Kijk op mijn pagina over stoïcijnse coaching over wat de mogelijkheden zijn.