Vraag
Tijdens de verkiezingen vul ik vaak wel de stemwijzer of kieskompas in. Maar ik heb nog nooit iets gelezen over wat je als stoïcijn zou moeten stemmen. Heb jij een advies? Waar stem je zelf bijvoorbeeld altijd op?
Antwoord
Tot grote frustratie van mijn leerlingen, studenten en zelfs collega’s vertel ik eigenlijk nooit waarop ik ga stemmen of gestemd heb. Natuurlijk heeft dit ook te maken met het geheim van het stemhokje (waarom je dit als stoïcijn belangrijk zou moeten vinden, is al een artikel an sich waard). Maar ook niet onbelangrijk is dat ik heb gemerkt dat sommige mensen ten onrechte veel waarde hechten aan mijn politieke voorkeuren.
Omdat ik filosoof ben en ook nog geregeld politici spreek, zal ik vast goed over mijn stem hebben nagedacht, zo is de gedachte. En wordt best enige waarde aan mijn standpunt gegeven. Nee dus. Graag zie ik – en dat is best wel stoïcijns – dat iedereen vooral het eigen gezond verstand inzet. En om dit te stimuleren, ben ik altijd wat terughoudend in het geven van inzicht in mijn stemgedrag.
Maar over mogelijke argumenten die je als stoïcijn kunt hebben (om wel/niet op iemand te stemmen), ga ik wel graag altijd in gesprek.
Het is namelijk wel interessant om te zien, hoe je als stoïcijn naar een politicus of de politiek in het algemeen kunt kijken. Zelf heeft me dit in ieder geval ooit twee waardevolle inzichten gegeven. Inzichten waar ik tijdens verkiezingen nog altijd gebruik van maak.
Inzicht 1: Stoïcisme en karaktervorming
Het (modern) stoïcisme staat erom bekend dat het gericht is op karaktervorming, in plaats van op het formuleren van algemeen geldende regels die je met elkaar zou moeten afspreken / volgen. In de politiek gaat het echter vaak over het laatste: over het bediscussiëren en bedenken van de juiste regels. Hoe gaan we om met mensen in de bijstand? Welke milieumaatregelen willen we nemen? Welke regels moeten er gelden tussen de Europese lidstaten? En denk ook aan de regels bij sociale- en medische problematiek. Welke vorm van abortus vinden we nog toegestaan? In hoeverre moeten we doping toestaan binnen de topsport? Welke zorg willen we bieden aan vluchtelingen die geen Nederlandse nationaliteit hebben? Et cetera.
Dit zie je terug in verkiezingsprogramma’s; programma’s waarmee we keuzes zouden moeten kunnen maken over hoe te stemmen. Wat wil het CDA met Nederland? Wat wil de PVV met Europa? Wat wil de VVD in onze gemeenten? Hoe kijkt het FVD tegen de bijstand aan?
Hoe het anders kan, kun je vinden bij de antieke filosoof Musonius Rufus:
“Hoe kan een koning zelfbeheersing verwerven onder zijn burgers als hij zich niet heeft ingespannen zijn eigen begeertes de baas te worden of hoe kan hij, als bij losbandig is, anderen leren zichzelf te beheersen?”
(Musonius Rufus, Verhandelingen, hoofdstuk 8 / Cora Lutz, uitgave)
Je lees in dit citaat duidelijk wat Musonius Rufus van koningen verwacht, iets wat we mijns inziens door kunnen trekken naar politici. In je afweging op wie je kunt stemmen, moet je misschien je niet (enkel) laten leiden door wat politici met een land willen (welke regels), maar ook hoe ze zelf zijn.
Vraag is dus: welk karakter verwacht jij van een politicus? Wat het hierbij wel lastig maakt, is dat we nooit van te voren weten of een gekozen politicus ook bestuurder zal worden. Of mag je bijvoorbeeld van een minister of wethouder hetzelfde verwachten als van een lid van de Tweede Kamer of raadslid?
Wat interessant is, is dat veel mensen sowieso de persoonlijkheid van politici meenemen in hun afwegingen. Misschien bewust, maar zeker bewust. Politieke partijen weten dit ook en sturen hier in hun campagnes zeker op. Niet alleen moeten hun politici de juiste dingen zeggen, maar ze moeten ook zich op de juiste manier neerzetten. Het juiste uitstralen.
Als stoïcijn staat kennis natuurlijk voorop, dus de kunst is om je hier niet door te laten misleiden. Erg Amerikaans, maar mijns inziens maakt het volgende filmpje op een mooie manier duidelijk hoe we voor de gek kunnen worden gehouden.
Je moet dus wel verder kijken dan wat je enkel tijdens de verkiezingstijd ziet. Juist wat een politicus in de jaren voor de verkiezingen laat zien, is interessant. Of wat hij of zij buiten de politiek laat zien.
Laat je daarbij je niet te veel leiden door je instinctieve impulsen of je snelle denken (zoals Daniel Kahneman zou zeggen). Het is de kunst om afgewogen op de lange termijn te kijken naar het handelen van een politicus. Of zoals Musonius zegt:
“Een goede koning moet in woord en daad over de hele linie onberispelijk en volmaakt zijn.”
Want
“Kan iemand een goede koning zijn als hij geen goed mens is?”
Een goed mens zijn, gaat trouwens binnen het modern stoïcisme niet alleen over het juiste morele handelen. Natuurlijk is integer zijn, betrouwbaar zijn, eerlijk zijn e.d. belangrijk. Maar voor een stoïcijn is het ook belangrijk dat de politicus handelt op basis van de juiste (wetenschapelijke) kennis en met behulp van de juiste argumentatietechnieken en communicatiemiddelen.
Zou je als stoïcijn op iemand kunnen stemmen die veel drogredenen gebruikt? Of die bewust gebruik maakt van framing om kiezers of andere politici voor de gek te houden? Die de onwaarheid spreekt? Die niet rationeel is? Ik denk het niet. Er zijn mijns inziens in ieder geval weinig (realistische) situaties denkbaar die de inzet van dergelijke technieken door een politicus zouden kunnen rechtvaardigen. Of ken jij wel voorbeelden?
Hoe ouder we worden – in psychologische en intellectuele zin – zo meenden de stoïcijnen, hoe kleiner de rol van onze instinctieve impulsen en hoe meer de balans zou moeten doorslaan naar de toepassing van (door de empirie ingegeven) redeneringen.
(Massimo Pigliucci, Hoe word je een stoïcijn, hoofdstuk 4)
Inzicht 2 – De stoïcijn als wereldburger
Volgens Epictetus is een fundamenteel aspect van het mens-zijn dat we sociaal zijn. Soms hebben we misschien de behoefte om alleen te zijn, maar zonder andere mensen kunnen we niet bestaan. Dit gaat niet alleen om het hebben van vrienden, maar over de mensheid in geheel. We kunnen niet leven zonder anderen. Denk maar aan de huidige coronacrisis. Hoe zou je leven eruitzien als er geen andere mensen waren?
Mijn natuur is redelijk en sociaal. Mijn stad en land is – voor zover ik van Antoninus ben – Rome. Maar zover ik mens ben, betreft dit de wereld. En alleen die dingen die nuttig zijn voor deze gemeenschappen, zijn goed voor mij.
Marcus Aurelius, Overpeinzingen, boek 6 [44]
De opdracht die veel stoïcijnen ons meegeven, is om onszelf erin te oefenen om iedereen op de wereld – en in theorie daarbuiten – op dezelfde manier zien te behandelen.
Nu zou je hieruit kunnen concluderen dat moderne stoïcijnen niet zouden moeten stemmen op politici en politieke partijen die nationalistische ideeën hebben. Ik denk echter dat dit niet meteen hieruit volgt. Maar dit wil ik in een latere bijdrage eens gaan onderzoeken. Ik vermoed namelijk dat het stoïcijns kosmopolitisme niet direct het idee van natiestaten in de weg hoeft te staan.
Wat jezelf zien als wereldburger wel tot gevolgen kan hebben voor je stemgedrag? Dat je misschien als stoïcijn verder moeten kijken dan naar de verkiezingen die op dat moment spelen. Als er gemeenteraadsverkiezingen zijn, kies je natuurlijk een nieuw gemeentelijk bestuur. Maar je kunt het handelen van een gemeente niet los zien van de provincie, en niet van het rijk (land) en niet van Europa en zelfs niet van de wereld.
Je kunt hier ook in je stemgedrag rekening mee houden.
Zo heb ik wel eens de volgende suggesties gehoord: “Als een land rechts georiënteerd is, dan stem ik gemeentelijk meer links, dit om het juiste evenwicht te krijgen.” of “Ik stem deze verkiezingen [provincie] op een meer natuurgerichte partij, omdat ik vind dat we hierin landelijk tekort schieten.” En “Ik stem voor een Europa die niet vol inzet op samenwerking en het afstaan van macht aan Europa; dit als tegengewicht tegen de opkomst van nationalisme. Om te voorkomen, dat het nationalistisch denken nog groter wordt.”
Het is natuurlijk maar de vraag of deze voorspellingen ook zo uitkomen, maar het is, denk ik, wel een manier van denken die past binnen de stoïcijnse praktijk. Wat sterk hieraan is, is dat in ieder geval een breder perspectief wordt meegenomen.
Een arend kan de hele lucht doorklieven; heel de aarde is het vaderland voor een rechtgeaard man.
(Euripides)
Zoals je weet, ben ik altijd geïnteresseerd in aanvullende of afwijkende ideeën. Wat denk jij: welk stemadvies zou volgens jou een (moderne) stoïcijn moeten geven? Iets wat bijvoorbeeld interessant zou kunnen zijn om te verkennen, is hoe stoïcijnen naar de natuur kijken.