Vraag
Iemand die zichzelf een stoïcijn noemt, dat is toch helemaal niet zo positief? Als een trainer, coach of sporter bijvoorbeeld stoïcijns wordt genoemd, dan is dit niet echt een compliment. Waarom zou je jezelf dan stoïcijns noemen?
Antwoord
Het woord stoïcijns heeft inderdaad ook een negatieve betekenis. Daarom ben ik ook altijd wat terughoudend om mezelf in het dagelijks leven een stoïcijn te noemen (hier zijn nog meer redenen voor, hierover zal ik later schrijven). De meeste mensen gebruiken de term ‘stoïcijns’ in de praktijk namelijk voor ‘onverstoorbaar zijn’. Zoals het ook bijvoorbeeld in de Van Dale staat. Als iemand zonder emoties, medeleven en/of zonder enige empathie. Iemand die het niets doet wat er is gebeurd. Die emoties onderdrukt of verbergt. Niet echt postitief.
Stoïcisme als levensfilosofie.
Nu klopt het wel dat in zowel het klassiek als het in modern stoïcisme (als levensfilosofie) het ook gaat over hoe we met onze emoties om moeten gaan. Maar in tegenstelling tot de hedendaagse invulling streven stoïcijnen helemaal niet naar onverstoorbaar zijn. In het stoïcisme gaat het niet om het onderdrukken van je emoties en gaat het al helemaal niet over je niet laten kennen.
Wat ik interessant vind aan het stoïcisme, is dat het – zoals de filosoof Pigliucci mooi verwoord – gaat om het bijsturen van je emoties. Door fout gebruik van je verstand / rede heb je de verkeerde emoties en laat je je ten onrechte hierdoor leiden. Denk aan emoties als woede en verdriet. Met een ongelukkig leven als resultaat (bijvoorbeeld een onnodig angstig leven).
Het stoïcisme gaat niet om onderdrukken of verbergen van onze emoties, maar is het de bedoeling dat we ze erkennen, achterhalen waardoor ze worden veroorzaakt en ze vervolgens ten behoeve van ons eigen welzijn bijsturen. (Massimo Pigliucci, 2018, p. 10)
Je kunt bijsturen naar de juiste emoties als je begint in te zien waar je wel of geen invloed op hebt. Verdrietig zijn over zaken waar je geen invloed op hebt, is onzinnig. Ook is het onzin om hier veel energie aan te besteden. Waarom zou je je inspannen voor iets waarop je toch geen invloed hebt? En waarom zou je een angst hebben iets niet te bereiken als je het toch niet kunt bepalen of beïnvloeden? Je kunt beter je richten op datgene waar je wel invloed op hebt. Over wat dit is, zal ik later nog meer schrijven. Maar negatief zou ik dit bijsturen van emoties niet noemen. Eerder het omgekeerde. Je bent op zoek naar de juiste, positieve emoties.
En er is nog een tweede reden waarom jezelf stoïcijn noemen, minder negatief is dat het doet voorkomen.
Stoïcisme gaat ook over rechtvaardig handelen, over maatschappelijke betrokkenheid en excelleren.
Ook al is er geen vast omlijnde theorie over wat het stoïcisme precies inhoudt (en zie deze bijdrage) dan nog kun je stellen dat het stoïcisme als levensfilosofie veel uitgebreider en rijker is dan enkel hoe tegen emoties aan te kijken. Wat dus al anders is dan onverstoorbaar zijn, zoals je hierboven hebt gelezen.
Nu kan ik hier van alles noemen, maar dat zal ik niet doen. Ik wil enkel benadrukken dat ik heb ervaren dat het stoïcisme zich kenmerkt als een levensfilosofie die maatschappelijke betrokkenheid, levenslust, excelleren en sociale verplichtingen hoog heeft staan. Het stoïcisme is geen harteloze, koude filosofie, waarbij de aanhangers enkel op zichzelf zijn gericht (vanuit het idee dat stoïcijnen enkel op zichzelf gericht zouden zijn omdat je hier als mens invloed op hebt).
Zo wordt binnen het stoïcisme bijvoorbeeld veel waarde gehecht aan rechtvaardigheid – als een van dé vier karaktereigenschappen die je als mens zou moeten nastreven. Voor Marcus Aurelius was het zelfs de belangrijkste deugd. Voor hem was rechtvaardigheid de bron van alle andere deugden. Nu denken niet alle stöicijnen hier hetzelfde over, maar dat rechtvaardig handelen belangrijk is, worden door alle stoïcijnen wel omarmd. Het is een invulling die ik niet negatief zou noemen.
“Het beste in onszelf zoeken betekent actief zorgen voor het welzijn van andere mensen.” (Epictetus)
Samenvattend snap ik je vraag dus wel: als iemand onverstoorbaar is, noemen we zo’n iemand in het dagelijks taalgebruik vaak stoïcijns. Een negatief geladen woord. Maar zo moet je de stoïcijnse levenskunst niet zien. Die is – als levensfilosofie – om meerdere redenen veel positiever. Gericht op de juiste emoties (positieve emoties) en o.a. gericht op de samenleving, gericht op rechtvaardigheid en op excelleren.
Maar in de praktijk merk ik wel dat het lastig is: deze twee betekenissen van het woord stoïcijns.